Słownik pojęć

Zawód

Zawód to wewnętrznie spójny zespół czynności społecznie użytecznych, wynikających z podziału pracy, w celu zaspokojenia istotnych potrzeb życiowych wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami:

wymagający odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności, postaw oraz kompetencji) zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki;
dający jednostce określone dochody stanowiące podstawę utrzymania siebie i rodziny;
oraz pozycję społeczną (miejsce w strukturze społecznej) i wynikający z tej pozycji styl życia (np. kontakty społeczne, system wartości, potrzeby, sposób spędzania czasu wolnego itp.).
/definicja kompilacyjna na podstawie KZiS 2010/

Zawód branżowy

Zawód branżowy (potocznie nazywany szkolnym) to zawód, który zdobywa się w systemie kształcenia branżowego: w branżowych szkołach zawodowych I i II stopnia, technikach i szkołach policealnych). Zawody pogrupowane są w 32 branżach ujętych w Klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (KZSB), którą ustanawia Minister Edukacji i Nauki. Obecnie sklasyfikowanych jest 238 kierunków kształcenia branżowego (KZSB 2019/2020/2021/2022/2023).

Zawód rzemieślniczy

Zawód rzemieślniczy to zawód branżowy, który zdobywa się w trzyletnich szkołach branżowych I stopnia (kształcenie teoretyczne) oraz zakładach i firmach podlegającym cechom rzemieślniczym (kształcenie praktyczne). Jest to tzw. dualny system kształcenia zawodowego pozwalający uzyskać kwalifikacje zawodowe w realnych warunkach pracy w zdobywanym zawodzie, za którą młodociany pracownik uzyskuje odpowiednie wynagrodzenie. Kształcenie w zawodach rzemieślniczych podlega Związkowi Rzemiosła Polskiego. Zawody te ujęte są w programie w bazie opisów zawodów szkolnictwa branżowego.(zrp.pl)

Zawód artystyczny

Zawód artystyczny to zawód, który ustanawia Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ujęty w Klasyfikacji zawodów szkolnictwa artystycznego (KZSA 2019). Obecnie prowadzi się naukę w 5 zawodach: plastyk, aktor cyrkowy, aktor scen muzycznych, muzyk, tancerz. Nauka odbywa się w różnych okresach nauczania oraz w różnych typach szkół w zależności od zawodu. W opisach wymienionych zawodów uwzględnione są informacje o możliwościach kształcenia (KZSA 2019).

Zawód gospodarczy

Zawód gospodarczy to zawód występujący na rynku pracy, w którym można znaleźć zatrudnienie. Zawody gospodarcze ujęte są w Klasyfikacji zawodów i specjalności (KZiS), którą ustanawia Minister Rodziny i Polityki Społecznej. Wszystkie zawody szkolne sukcesywnie (w kolejnych edycjach) są ujmowane w tym dokumencie (KZiS 2021, 2022).

Zawód z przyszłością

Zawód z przyszłością to zawód o tendencjach rozwojowych, którego podstawą wyodrębniania są nowoczesne technologie, maszyny i urządzenia, nowe potrzeby i oczekiwania społeczne oraz wyzwania cywilizacyjne. Może to być także zawód tradycyjny, który zmienia się ze względu na treść pracy; inne zadania, narzędzia pracy i środowisko, na które jest duże zapotrzebowanie rynku pracy (Lelińska 2016).

Zawód zanikający

Zawód zanikający to zawód, który ma tendencję schyłkową, ginący, związany z tradycyjnymi sposobami produkowania towarów i usług (za pomocą siły mięśni i rąk, przestarzałych maszyn), które zostają wypierane przez nowoczesne zautomatyzowane urządzenia oraz technologie. W niektórych środowiskach zawody zanikające są nadal poszukiwane i potrzebne lecz w mniejszym zakresie. Są to najczęściej zawody rzemieślnicze lub usługowe (Lelińska 2016).

Klasyfikacja zawodów szkolnictwa branżowego (KZSB)

Klasyfikacja zawodów szkolnictwa branżowego (KZSB) to dokument rządowy wprowadzony w życie drogą rozporządzenia przez Ministra Edukacji i Nauki. KZSB jest usystematyzowanym zbiorem kierunków kształcenia w szkolnictwie branżowym. KZSB zastąpiła Klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego (KZSZ) ze względuna dokonaną w 2019 roku reformę kształcenia zawodowego polegającą na powołaniu trzyletnich szkół branżowych I stopnia (BS1) w miejsce zasadniczych szkół zawodowych,powołaniu dwuletnich szkół branżowych II stopnia (BS2) w miejsce trzyletnich techników uzupełniających oraz pięcioletnich techników (T) w miejsce czteroletnich techników. Szkoły policealne (SP) to najczęściej szkoły dwuletnie, półtoraroczne lub roczne (szczególnie w zawodach dot. opieki medycznej lub pomocy społecznej). Kierunki kształcenia zostały pogrupowane w 32 branżach. Zawody szkolnictwa branżowego są ujęte także w Klasyfikacji zawodów i specjalności. Obecnie (stan na dzień: 1.09.2023) sklasyfikowanych jest 238 kierunków kształcenia branżowego (KZSB 2019/2020/2021/2022/2023).

Branże kształcenia

Branże kształcenia to zawody pogrupowane pod względem wspólnych lub zbliżonych umiejętności zawodowych lub zakresu, w jakim umiejętności te są wykorzystywane podczas wykonywania zadań zawodowych (KZSB 2019). Wyróżniono 32 branże kształcenia grupujące 238 zawody branżowe

Klasyfikacja zawodów i specjalności (KZiS)

Klasyfikacja zawodów i specjalności (KZiS) to dokument rządowy wprowadzony w życie drogą rozporządzenia przez Ministra Rodziny, Pracy iPolityki Społecznej KZiS jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy, w tym zawodów szkolnictwa branżowego nauczanych w systemie oświaty. Klasyfikacja została opracowana na podstawie Międzynarodowego Standardu Klasyfikacji Zawodów ISCO-08. Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania poszczególnych zawodów i specjalności w grupy elementarne, a te z kolei w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wielkie, na podstawie podobieństwa kompetencji wymaganych do realizacji zadań zawodowych. Klasyfikacja określa nazwy zawodów i specjalności oraz ich kody (symbole cyfrowe). Znajduje zastosowanie w pośrednictwie pracy i poradnictwie zawodowym oraz umożliwia prowadzenie badań statystycznych, analiz i prognoz dotyczących rynku pracy. Klasyfikacja jest także niezbędna dla skomputeryzowanego systemu obsługi rynku pracy. W ostatniej edycji KZiS z 2022 roku sklasyfikowanych jest 2549 zawodów i specjalności (KZiS z dnia 15.04.2022).

Kwalifikacje zawodowe

Kwalifikacje zawodowe to określony zasób wiedzy, umiejętności zawodowych oraz kompetencji personalnych i społecznych opisanych w podstawie programowej kształcenia zawodowego. Każdy zawód zawiera jedną bądź dwie kwalifikacje zawodowe w zależności od poziomu kształcenia. W 3-letnich branżowych szkołach zawodowych I stopnia zawód wymaga opanowania jednej kwalifikacji zawodowej, a w 2-letnich branżowych szkołach zawodowych II stopnia, 5-letnich technikach i 1,5 lub2 letnich szkołach policealnych – dwóch kwalifikacji zawodowych (KZSB 2019).

Kwalifikacyjne kursy zawodowe

Kwalifikacyjne kursy zawodowe to kursy, których ukończenie będzie uprawniało do przystąpienia do zewnętrznych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe (KZSB 2019/2020, 2021, 2022).